Pluszcz zwyczajny
Cinclus cinclus
Populacja: 800-900 par lęgowych
Środowisko występowania: czyste górskie rzeki, potoki i strumienie, okolice wodospadów
Pożywienie: wodne bezkręgowce, larwy ważek, mięczaki, drobne ryby
Gdzie spotkasz na Opolszczyźnie: Park Krajobrazowy Góry Opawskie, Obszar Natura 2000 Przyłęk nad Białą Głuchołaską
Pluszcz zwyczajny to niewielkich rozmiarów ptak wróblowy, którego spotkamy wyłącznie nad ciekami o wartkim nurcie. Występujący w górskich częściach Polski podgatunek jest ciemnobrązowy, z białą plamą na podgardlu i piersi i nieco różni się od podgatunku z Północy. Delikatnie rozmyta biel na piersi przechodzi w odcienie rdzawo-brązowe, podobnie jak głowa, która jest w nieco jaśniejszych barwach niż grzbiet, ogon oraz skrzydła. Pluszcze posiadają również białe powieki. Ptaki te charakteryzują się bardzo mocnymi i chwytnymi nogami z pazurkami, umożliwiającymi im chodzenie po dnie w celu zdobywania pokarmu. Wyjątkowo w porównaniu do innych wróblowych, pluszcze są świetnymi nurkami i pływakami. Ich ciało wykazuje szereg przystosowań do nietypowego, podwodnego zdobywania pokarmu (dodatkowa powieka, gęstsze kości, mocno umięśnione skrzydła). Gniazdo, które wygląda jak duża kula z mchu umiejscowione najczęściej jest na skalnej półce, bezpośrednio nad płynącą wodą.
W Polsce pluszcze są raczej osiadłe, choć zdarza się, że niektóre osobniki podejmują migracje, przez co można określić je mianem migrantów częściowych. Podczas surowych zim nierzadko koncentrują się na niezamarzniętych odcinkach rzek opuszczając tymczasowo swoje terytoria. Zbudowanie gniazda zajmuje ptakom najczęściej czas około 2 tygodni (czasem i dłużej). Gniazdo zbudowane jest z dwóch warstw, dzięki czemu może być wykorzystywane nieraz w kolejnych sezonach (po poprawkach wewnętrznej warstwy). Samica składa zwykle 5 jaj (3-6 sztuk), z których po ok. 17 dniach klują się pisklęta. Samica kompensuje chłodne warunki panujące w górach w drugiej połowie kwietnia i przez pierwsze kilka dni dogrzewa pisklęta. Po niecałych 3 tygodniach od wyklucia pisklęta opuszczają gniazdo, jednak zdolności do samego lotu nabierają w przeciągu kolejnych 3-5 dni, więc przez pierwszy okres życia poza gniazdem, płyną częściowo z nurtem rzeki, strumienia i chowają się między roślinnością czy kamieniami ich brzegów. Przez okres dwóch tygodni od opuszczenia gniazda są dokarmiane przez rodziców i wyglądają jak przybrudzone, żółtawe wersje ptaków dorosłych. Po tym czasie samiec i samica nierzadko przystępują do kolejnego lęgu.
Pluszcze są objęte ścisłą ochroną gatunkową. Niegdyś występowały w Polsce również na niżu, wykorzystując kamienne mosty i nadwodne zabudowy młynarskie jako miejsca gniazdowe. Głównymi zagrożeniami populacji pluszcza w Polsce są: drapieżnictwo ze strony kotów, kun leśnych czy też innych drapieżników, zanieczyszczenia wód, utrata dogodnych miejsc gniazdowych przez zmiany zabudowy hydrotechnicznej. Przy odpowiednich ilościach pokarmu pluszcze jednak chętnie korzystają ze specjalnych skrzynek lęgowych. Najłatwiej można je zauważyć kiedy kursują wzdłuż potoku lub kiedy przystają na wystających kamieniach i z zadartym do góry ogonem rytmicznie dygają lub odpoczywają.
Czy wiesz, że…?
… pluszcze posiadają dodatkową powiekę, dzięki której widzą pod wodą tak samo dobrze jak ponad jej powierzchnią? Posiadają również szereg innych przystosowań (np. hydrofobowa warstwa rozprowadzana po piórach), które sprawiają, że jest to jedyny ptak wróblowy zdolny do nurkowania i pływania pod wodą (może wytrzymać pod wodą nawet minutę).
… Karol Linneusz początkowo opisał pluszcza jako gatunek szpaków. Charakterystyczny lot pluszcza, sylwetka oraz wielkość tych ptaków faktycznie mogą przywodzić na myśl szpaka. Podobną nazwę stosowano w Norwegii: vannstær czyli „wodny szpak”.
Autor: Ewa Poślińska
Bibliografia:
1. Svensson, L., Mullarney, K., Zetterström, D., Grant, P. J., Graszka-Petrykowski, D., i Stawarczyk, T. (2012). Ptaki Europy i obszaru Śródziemnomorskiego: przewodnik Collinsa. „Multico” Oficyna Wydawnicza, Warszawa, s. 84-85.
2. Kruszewicz, A. (2010). Ptaki Polski: encyklopedia ilustrowana. „Multico” Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
3. Gromadzki, M. (red.) 2004. Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 7, cz. I, s. 217-221.
4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. poz. 2183, z późn. zm.).