Orzesznica leszczynowa

Muscardinus avellanarius

Populacja: nieliczna w województwie opolskim, w kraju populacja zróżnicowana w zależności od regionu

Środowiska występowania: lasy z dobrze rozwiniętym podszytem leśnym, zarośla, ogrody

Pożywienie: młode pędy, pąki, kwiaty, orzechy laskowe, bukiew, owoce, owady, jaja ptaków

Gdzie spotkasz na Opolszczyźnie: Park Krajobrazowy Góra Świętej Anny, Park Krajobrazowy Góry Opawskie

 

Orzesznica leszczynowa to najmniejszy przedstawiciel z rodziny pilchowatych (inaczej popielicowatych), nazywana zwyczajowo z angielskiego „dormouse”, co dosłownie oznacza śpiącą mysz. Nazwa ta pochodzi od istotnej cechy tego gatunku, który większą część swojego życia przesypia, ukryty w gnieździe utkanym między innymi z zielonych liści leszczyny. Polska nazwa „orzesznica” wzięła się od orzeszków laskowych, które są przysmakiem tego pilcha, choć nie są głównym składnikiem jego diety. Często mylona jest z myszą polną lub leśną, choć nie występuje tutaj bliskie pokrewieństwo. Ewolucyjnie zbliżona jest do wiewiórki, ponieważ należy do rodziny Gliridae z podrzędu wiewiórkokształtnych Sciuromorpha, do którego również zaliczana jest rodzina wiewiórkowatych. Podobieństwo można dostrzec obserwując budowę ciała orzesznicy oraz cechy adaptacyjne związane z życiem na drzewie, m.in. długi owłosiony chwytny ogon, jak również zgrubienia (modzele) na spodniej stronie tylnych łap zwiększające przyczepność do kory drzew oraz zręczne przednie kończyny.

W krzewach oraz w koronie drzew orzesznica porusza się bardzo szybko, często balansując na gałęziach. Jest ściśle związana z lasami, gdzie dobrze rozwinął się podszyt z dominującymi gatunkami drzew: leszczyną, olchą oraz głogiem. Spotykana jest także w młodych lasach liściastych, gdzie podszyt jest nieco uboższy, a wysokość pierwszych gałęzi drzew od gruntu waha się w granicach od 0,5m do 1m. W okresie swojej aktywności nie schodzi na ziemię. Dopiero późną jesienią można ją spotkać przy gruncie, gdy przygotowuje gniazdo do hibernacji na okres zimy. Nie gromadzi ona zapasów żywności w gnieździe tak jak robi to wiewiórka, a w zamian kumuluje zapasy energii w swojej tkance tłuszczowej. Przed rozpoczęciem hibernacji, jesienią, masa ciała orzesznicy wzrasta do ok. 30g, co stanowi wzrost o 50% średniej masy ciała tych gryzoni w sezonie letnim. Długość osobnika waha się w granicach od 13 cm do 17 cm, a ogon stanowi połowę jego długości. Okres trwania snu zimowego zależy od warunków pogodowych i dostępności pożywienia. Strategia życiowa tego gatunku to przesypianie okresu niedoboru pożywienia, który czasem występuje również w lecie podczas długotrwałych opadów.

Jest zwierzęciem typowo nocnym o wyłupiastych czarnych oczkach umożliwiających wykorzystanie niewielkiej ilości światła w nocy, co umożliwia sprawne poruszanie się w ciemności. Jaskrawe rude futerku ze spodnią stroną białokremową jest doskonałym kamuflażem, który sprawdza się szczególnie jesienią, kiedy orzesznica zmuszona jest żerować w ciągu dnia, ponieważ w nocy temperatura znacznie spada, wpływając na ograniczenie jej aktywności. Futerko młodszych osobników jest szarobrązowe. Intensywność koloru rudego wskazuje na dojrzałość i gotowość do rozrodu danego osobnika. Okres rozmnażania rozpoczyna się w kwietniu, tuż po okresie hibernacji. Następnie samica buduje gniazdo lęgowe o średnicy 12-15 cm w krzewach lub pomiędzy gałęziami drzew, przygotowując się do wydania na świat potomstwa. Na przełomie lipca/sierpnia samica rodzi od 2-3 osobników w jednym miocie, które przychodzą na świat z zamkniętymi oczami, bez sierści. Przez kolejne 2 miesiące samica opiekują się młodymi i jest bardzo płochliwa, a w trakcie zagrożenia przenosi młode w inne miejsce zostawiając często puste gniazdo.

Orzesznica jak i pozostałe gatunki pilchowatych traktowane są jako gatunki wskaźnikowe pierwotnych lasów. Ekologia orzesznicy potwierdza, że gatunek ten potrzebuje zachowania ciągłości ekosystemów. Słaba zdolność migracji do sąsiednich ekosystemów jest głównym czynnikiem powodującym wymieranie tego gatunku na dużą skalę (przykład Wielkiej Brytanii, gdzie populacja na przestrzeni ostatnich 20 lat zmniejszyła się o 50%). Spowodowane jest to działalnością człowieka: wycinką zadrzewień śródpolnych, zabudową, czy budową ciągów komunikacyjnych. Największa liczebność w Polsce była odnotowana w Tatrzańskim Parku Narodowym, gdzie wyniosła 14 osobników na ha [3]. Najczęściej ilość osobników jest dużo mniejsza i wynosi od 1-3 osobników na hektar w miejscach o dobrych warunkach siedliskowych [6]. W pozostałych obszarach, orzesznica nie jest tak pospolita, a na niżu w ogóle nie jest stwierdzona. W Polsce podlega ochronie gatunkowej zgodnie z Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2016 poz. 2183, z późn. zm.). Na liście IUCN oznaczona jako gatunek mniejszej troski (LC). Wymieniana jest w załączniku III Konwencji Berneńskiej oraz załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej UE.

Czy wiesz że …?

……orzesznica by dostać się do środka orzecha laskowego wygryza równy otwór w skorupce o gładkiej krawędzi, powyżej której widoczne są ślady zębów, co różni ją od innych zwierząt. Orzechy laskowe wykorzystuje się jako metodę badawczą na stwierdzenie obecność orzesznicy w terenie.

…….„mosty dla orzesznicy” lub „liny” są stosowane m.in. w Japonii, Anglii oraz w Polsce, w celu umożliwienia migracji popielicowatych na większe powierzchnie. Zawieszane są nad drogami szybkiego ruchu i torami kolejowymi. Na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej zastosowano liny ze schronami z tworzywa sztucznego i rękawami z siatki, które rozwieszono nad drogą szybkiego ruchu w celu umożliwienia migracji orzesznicy i popielicy do pobliskiego kompleksu leśnego. Duża świadomość ekologiczna społeczeństwa zachęca do zakładania budek lęgowych dla orzesznic nawet we własnych ogrodach.

…….W Polsce pokrycie powierzchnią lasów jest duże, jednak przeważają lasy gospodarcze ze słabo wykształconym podszytem, który wpływa na fragmentaryzację siedliska, a w dalszej kolejności na zmniejszenie liczebności tego gatunku.

_{Autor: Irena Kania-Surowiec}

_{Bibliografia:}

_{1. Morris P. (2011). Dormice, British Natural History Series., Whittet Books Ltd., Essex}

_{2. Sterry P. (2005). Collins Complete Guide to British Animals., HarperCollins Publishers Ltd., London, s. 66-67.}

_{3. Juškaitis  R. (2008). The Common Dormouse Muscardinus avellanarius: Ecology, Population Structure and Dynamics, Vilnius.}

_{4. Ważny A. (2014) Ochrona ssaków pilchowatych Gliridae w Tatrzańskim Parku Narodowym, Wydane ze środków funduszu leśnego PGLLP, Zielona Góra.}

_{5. Okarma H.,Bogdanowicz W.,Rychlik L. Zalewski A.(red). 2010, Atlas Ssaków Polski, Wydawnictwo Instytut Przyrody PAN.}

_{6. Czapracka A., Jurczyszyn M. Zawadzka M., Studia nad orzesznicą Muscardinus avellanarius w Parku Krajobrazowym Promno (Wielkopolska), Chrońmy Przyr. Ojcz. 66 (5): 353–360, 2010.}

_{7. Wembridge D., White I., Al-Fulaij N., Marnham E., Langton S.The state of Britian’s dormice in 2019.,People’s Trust for Endangered Species, 2019. s. 1-2.}

_{8. https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C401951%2Cjurajska-tyrolka-czyli-most-dla-niesmialych-gryzoni.html}

_{9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2016 poz. 2183).}