Działania ochronne w obszarze Natura 2000 Zbiornik Nyski

Obszar Natura 2000 Zbiornik Nyski został utworzony ze względu na bogactwo występującej ornitofauny na zbiorniku zaporowym Nysa, który zasilany jest rzeką Nysą Kłodzką. Wraz ze Zbiornikiem Otmuchowskim tworzą ważne miejsce, nie tylko odpoczynku dla ptaków migrujących, lecz również stanowią siedlisko dla ptaków odbywających lęgi w okresie wiosenno-letnim.

Zarządzeniem Nr 40/13 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 3 grudnia 2013 r. ustanowiono Plan Zadań Ochronnych dla Obszaru Natura 2000 Zbiornik Nyski, w którym określono działania ochronne dla ptaków będących przedmiotami ochrony w tym obszarze, m.in. ptaki gniazdujące: mewa czarnogłowa Ichthyaetus melanocephalus, mewa śmieszka Chroicocephalus ridibundus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo i rybitwa białoczelna Sternula albifrons. Zadania te polegają na zabezpieczeniu stanowisk lęgowych oraz utrzymaniu powierzchni siedlisk w obrębie trzech wysp sztucznie utworzonych przez człowieka w procesie eksploatacji złóż piasku w obrębie Zbiornika Nyskiego.

Od 2018 r. zabiegi ochronne realizowane są corocznie przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Opolu w ramach projektu pn. „Ochrona in situ wybranych siedlisk i gatunków w opolskich obszarach Natura 2000”, dofinansowanego z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ). Zabiegi te obejmują zakładanie płotków pod napięciem elektrycznym (przeciw drapieżnikom takim jak jenot, dzik, lis, które penetrują wyspy) w sezonie lęgowym kolonii mewy śmieszki i rybitwy, który trwa od 1 kwietnia do 15 lipca oraz wykaszanie trawy i trzciny, wraz z usuwaniem odrostów krzewów z powierzchni wysp, raz w roku w okresie od listopada do lutego.

Ogrodzenie elektryczne każdego roku wzbudza zainteresowanie wśród ptaków, które chętnie wykorzystują paliki wzmacniające z ogrodzenia jako dobry punkt widokowy. Kolonia lęgowa śmieszki i rybitwy szybko przyzwyczaja się do tymczasowego ogrodzenia wykonanego z siatki. Wyniki monitoringów oraz obserwacje kolonii śmieszki w trakcie zabiegów ochronnych potwierdziły, że liczebność populacji uległa zwiększeniu na przestrzeni kilku lat. Pracownicy RDOŚ w Opolu po zakończonym sezonie lęgowym często obserwowali osobniki młodociane o charakterystycznej szacie (białe z czarny plamami w okolicy oczu z charakterystyczną czarną końcówką dzioba i brązowymi, lecz jasno obrzeżonymi lotkami tworzącymi marmurkowy wzór na skrzydłach) odpoczywające na brzegu wyspy. Nasuwa się wniosek, że w wyniku prowadzonych zabiegów ochronnych zwiększa się przeżywalność piskląt, które opuszczają wyspy jako osobniki młodociane. W następnych sezonach prawdopodobnie część z nich powraca już jako osobniki dojrzałe, by przystąpić do rozrodu w tym miejscu, w którym same się wychowały.

Mewa śmieszka i rybitwa są gatunkami ściśle związanymi ze zbiornikami wodnymi, rzekami. W okresie lipiec- wrzesień podejmują długą trasę przelotu do Afryki, gdzie osobniki spędzają czas zimowy, by znów wczesną wiosną powrócić do kraju. Obecnie śmieszki w trakcie zimy widziane są również w miastach, gdzie jest łatwy dostęp do pożywienia.

 

W roku 2018 liczebność populacji mewy śmieszki na ww. wyspach Zbiornika Nyskiego sięgała 3686 par (7372 szt.) i była wyższa o 2850 osobników niż w roku 2015. Natomiast w 2020 r. zwiększyła się do 5291 par czyli 10 582 szt., i tym samym była to największa pod względem liczebności kolonia śmieszki do tej pory odnotowana w województwie opolskim i dolnośląskim.

Ilość osobników mewy czarnogłowej, która zakładała lęgi równocześnie w kolonii śmieszki wahała się w zależności od lat. W 2015 była największa kiedy potwierdzono 24 aktywne gniazda (czyli 48 dorosłych osobników). W 2020 odnotowano tylko 6 par ptaków, więcej niż w roku 2018, gdzie było zaledwie 4 pary.

W trakcie monitoringów i działań ochronnych w okresie od 2018-2020 r. nie udało się zaobserwować rybitwy białoczelnej.

W stosunku do rybitwy rzecznej, która zakłada gniazda na odsłoniętych piaszczystych brzegach wysp podczas monitoringu zauważono, że wykorzystuje ona tylko wyspę północną i środkową, chociaż wyspa południowa jest najbardziej zbliżona do preferowanego przez ten gatunek siedliska. Początkowa liczebność w 2015 r. na dwóch wyspach była dużo mniejsza bo zaledwie 78 gniazd (czyli 156 szt.) w stosunku do roku 2018, gdzie wyniosła  już 121 gniazd (czyli 242 szt.). W 2020 r. zanotowano tylko w pierwszym liczeniu 53 gniazda (106 osobników), co wskazuje na dużą fluktuację w obrębie tego gatunku, na którą prawdopodobnie miały wpływ zmiany w piętrzeniu wody w zbiorniku oraz silne ulewy w czasie lęgów.

W latach 2019 – 2020 w wyniku intensywnych ulew i wynikających z nich stanów alarmowych na rzece Odrze oraz jej dopływach (m.in. Nysie Kłodzkiej), nastąpiły nagłe zmiany w piętrzeniu wód w zbiorniku Nyskim (który pełni również funkcję przeciwpowodziową), co doprowadziło do zalania gniazd i straty większości lęgów w przypadku rybitw i niektórych gniazd w przypadku mewy śmieszki (tutaj część piskląt była już lotna). Pomimo tych nieprzewidywalnych sytuacji pogodowych, efekt prowadzonych działań był widoczny, ponieważ w trakcie prowadzenia działań czynnych od 2018 r. do 2020 r. nie odnotowano żadnych ofiar drapieżników na powierzchniach ogrodzonych. Inaczej miała się sytuacja poza ogrodzeniem, gdzie odnotowano od kilku do kilkunastu ofiar drapieżników.

Również wykaszanie powierzchni ww. wysp prowadzone jesienią, znacząco poprawiło jakość siedliska dla ptaków, co każdorazowo można było obserwować wiosną podczas zakładania gniazd przez śmieszki.

Innym istotnym zadaniem dodatkowym było oznaczenie ogrodzenia, poprzez zastosowanie tymczasowych tabliczek pełnicych funkcję ochronną oraz edukacyjną zwiększając świadomość lokalnej społeczności korzystającej ze zbiornika Nyskiego na istotę ochrony miejsc rozrodu ptaków.

Na podstawie prowadzonych obserwacji można stwierdzić, że powyższe działania pozytywnie wpłynęły na liczebność populacji śmieszki i rybitwy w obszarze Natura 2000 Zbiornik Nyski.

_{autor: Irena Kania-Surowiec}