Storczyki w województwie opolskim

Spośród chronionych roślin w Polsce bardzo ciekawą grupą są storczyki. Niektórych może to zdziwić, ale w Polsce można znaleźć ponad 50 gatunków storczyków. Wszystkie są objęte ochroną prawną. Posiadają interesującą i charakterystyczną budowę kwiatów. Dolny płatek jest większy, mocno wygięty i często kolorowy, innej barwy niż pozostałe płatki – często pełni rolę swoistego lądowiska dla owadów zapylających (jest to tzw. warżka). Częściej spotyka się je w żyznych lasach, buczynach, grądach, ale również i na murawach kserotermicznych. Przyjrzyjmy się teraz kilku storczykom, które możemy spotkać w naszym województwie!

            Bardzo ciekawymi gatunkami są gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis) i żłobik koralowy (Corallorhiza trifida), ponieważ są to rośliny, które nie wytwarzają chlorofilu - nie są zielone. Oznacza to również, że nie przeprowadzają fotosyntezy. Opracowały inną strategię na przeżycie, tzw. myko-heterotrofię, czyli pasożytowanie na grzybach. W dodatku związek ten nie powstaje z każdym grzybem. Wybrały konkretny gatunek, na którym mogą się rozwijać, a to z kolei powoduje, że są roślinami rzadko występującymi w polskich lasach. Gnieźnik zakwita pierwszy raz dopiero w dziewiątym roku, wcześniej jego rozwój odbywa się pod ziemią. Ale to nie koniec. Gdy warunki są niesprzyjające, ziemia jest bardzo twarda i pęd nie może się przebić lub gdy nasiono jest zbyt głęboko w ziemi, gnieźnik jest zdolny do kwitnienia pod ziemią! Do tego stopnia jest rozwinięty ewolucyjnie, że w przypadku kwitnienia pod ziemią może dojść do samozapylenia i mogą zawiązać się owoce.

            Blisko spokrewniona z gnieźnikiem, choć posiadająca chlorofil, jest listera jajowata (Neottia ovata). Łatwo ją poznać po 2 liściach ustawionych naprzeciwko siebie przy samej ziemi i wysokiej łodydze, na szczycie której znajdują się kwiaty.

            Kolejnym leśnym storczykiem jest buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium). Jego kuliste, śnieżnobiałe kwiaty można obserwować pod koniec maja i na początku czerwca. Gatunek ten, choć posiada zielone liście, jest również związany z grzybami, ponieważ do rozwoju nasion jest niezbędna mikoryza. Wymieniają się substancjami, np. grzyb przekazuje roślinie wodę i sole mineralne, dzięki temu rośliny mogą szybciej się rozwijać, a grzyby w zamian dostają związki organiczne. Grzyby mogą też chronić rośliny przed chorobami.

            Teraz czas na ostatni rodzaj – kruszczyki. Większość storczyków kwitnie wiosną, w maju lub czerwcu, ale kruszczyki rozwijają kwiaty dopiero w późnym czerwcu lub nawet w lipcu. W Polsce mamy 10 gatunków kruszczyków. Najczęściej spotykanymi są kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine) i kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens). Rosną nie tylko w lasach, ale też na ich skrajach, przydrożach, w miejscach ruderalnych. Kwiaty kruszczyka szerokolistnego nie są zbyt atrakcyjne dla owadów, są bladoróżowo-zielonkawe, w środku często ciemnobrązowe. Opracowały one jednak bardzo ciekawą strategię, „wabienia” owadów. Nektar zawiera związki chemiczne o narkotycznym działaniu. Powodują one spowolnienie reakcji owadów, przez co spędzają więcej czasu na kwiatach kruszczyka, zwiększając szanse na zapylenie. Niestety takie otępione owady, zbierają mniej nektaru i łatwiej mogą paść łupem drapieżników. Kruszczyk rdzawoczerwony, jak sama nazwa wskazuje, ma owłosioną łodygę koloru czerwonego do prawie czarnego. Kwiaty również są brunatno-purpurowe lub czerwono-fioletowe, pachną wanilią i kakao. Co ciekawe, w przeciwieństwie do kruszczyka szerokolistnego jego kwiaty nie produkują nektaru. Jednak owady chętnie je odwiedzają, gdy siądą na warżce odginają swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja im się do głowy.

Rzadziej występującym jest kruszczyk siny. Łodyga jest podobna jak u kruszczyka rdzawoczerwonego, ma kolor sinopurpurowy. Kwiaty są bladozielone, czasem szaro-fioletowo wybarwione. Rośnie w lasach, przede wszystkim cienistych. Unika miejsc nasłonecznionych do tego stopnia, że potrafi rosnąć w tak ciemnych lasach, gdzie inne rośliny nie są w stanie wegetować.

Buławnik wielkokwiatowy   

Kruszczyk szerokolistny       

Gnieźnik leśny                                                                                                        

Bibliografia: Witkowska-Żuk L. Flora Polski. Rośliny Leśne. Multico 2013