Dolina Małej Panwi PLH160008

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk
Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty od 2011 r.
Powierzchnia: 1 106,3 ha
Położenie administracyjne: woj. opolskie: powiat oleski – gmina Dobrodzień, powiat strzelecki – gminy: Jemielnica, Kolonowskie, Zawadzkie, woj. śląskie: powiat tarnogórski – gmina Krupski Młyn (ok. 20 ha).

 

 

Informacje ogólne

Dolina Małej Panwi rozciąga się od miejscowości Kolonowskie, poprzez Zawadzkie, Żędowice, Kielczę aż po Krupski Młyn. Ostoja obejmuje koryto rzeki Mała Panew o naturalnym, silnie meandrującym przebiegu, dno doliny i przyległe tereny wysoczyzny. Dolina charakteryzuje się zróżnicowaną morfologią poprzez występowanie różnych form polodowcowych z wyraźnie widocznymi wydmami, a także starorzeczy oraz licznych zakoli. Dzięki temu ten ponad trzydziestokilometrowy odcinek rzeczny jest wyjątkowo malowniczy. Różnorodność form ukształtowania terenu determinuje także warunki istnienia zróżnicowanych siedlisk przyrodniczych. Mała Panew jest jedną z najbardziej naturalnych rzek nizinnych regionu i jedyną tego rodzaju objętą ochroną w ramach opolskiej sieci Natura 2000. W jej granicach rzeka pozostaje wciąż nieuregulowana, z naturalnym przebiegiem, co wpływa na wyjątkowe walory przyrodnicze i krajobrazowe tego terenu. Mała Panew stanowi w regionie atrakcyjne miejsce do uprawiania kajakarstwa. W ostatnich latach przyciąga wielu kajakarzy, stając się popularnym szlakiem w południowej Polsce. W sąsiedztwie obszaru Natura 2000 zlokalizowane są zakłady przemysłowe, jednak tereny nadrzeczne to głównie lasy i obszary rolnicze.

 

 Przedmioty ochrony

Siedliska przyrodnicze: 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum), 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion)

 

Opis przedmiotów ochrony w obszarze

Cennymi przyrodniczo elementami w obszarze  są torfowiska reprezentowane, m.in. przez zbiorowisko 7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe). Na terenie ostoi występuje ono w podtypie niżowe torfowiska wysokie (7110-1). Ich występowanie wiąże się z obecnością dawnych starorzeczy, wypełnionych obecnie złożem torfowym. Torfowisko jest porośnięte przez charakterystyczny dla tego typu siedliska zespół bagna zwyczajnego i torfowca magellańskiego z licznie występującymi okazami rosiczki okrągłolistnej. Stan zachowania tego siedliska oceniono jako niezadawalający ze względu na okresowe niedostateczne uwilgotnienie siedliska. Zatrzymanie tego procesu może być trudne, ponieważ oprócz antropogenicznych zaburzeń stosunków wodnych na siedlisku, na jego niskie uwodnienie może równocześnie wpływać niski poziom opadów w ostatnich latach.

W obszarze występują także przejściowe i niskie torfowiska, w tym cenne przyrodniczo niskie torfowisko węglanowe należące do podtypu torfowisk zasadowych Polski południowej (z wyłączeniem gór) i środkowej 7230-2. Siedlisko to jest obecnie silnie zagrożone z powodu intensywnego zarastania roślinnością krzewiastą i podrostem drzew. Mimo to zachowały się tu cenne elementy flory, m.in. przedstawiciel rodziny storczykowatych – kruszczyk błotny.

Siedlisko 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion,  mimo małej powierzchni płatów, jest dobrze wykształcone. Otrzymało doskonałą ocenę pod względem reprezentatywności jak i stanu zachowania.

W korycie rzeki występuje z kolei siedlisko określone jako 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis. Tworzą je okazy włosienicznika rzecznego i rzęśli hakowatej. Aby zachować wysokie walory florystyczne rzeki na terenie ostoi, istotne jest zachowanie naturalnego jej biegu. jest obecnie w fazie regeneracji po przejściu powodzi w roku 2010. Charakterystyczne dla niego zbiorowiska roślinne odbudowują się na odcinku niemal całego biegu Małej Panwi. Obecnie stan zachowania siedliska oceniany jest jako doskonały.

Siedliska łąkowe tj. zmiennowilgotne łąki trzęślicowe oraz łąki świeże występują w dużym rozproszeniu. Część tego typu siedlisk zlokalizowana jest w wypłyconych starorzeczach i terasach zalewowych, które obecnie posiadają bardzo ciekawe nazwy regionalne np. Świński Łuk.
Siedliska leśne najliczniej reprezentowane są przez lasy grądowe (podtyp subkontynentalnego 9170 -2 Tilio cordatae- Carpinetum betuli) oraz łęgowe (w podtypie niżowy łęg jesionowo – olszowy Fraxino – Alnetum 91E0-3). Głównymi zagrożeniami, które mogą wpłynąć na dotychczasowy stan zachowania obu siedlisk są: inwazja gatunków obcych geograficznie w najniższych piętrach lasu oraz wprowadzanie w trakcie prac odnowieniowych, do drzewostanu, gatunków niezgodnych z właściwymi dla tych typów zbiorowisk.

W kompleksach leśnych cenną wartość przyrodniczą stanowią starodrzewia borów na wydmach i morenach. W obniżeniach terenu zlokalizowany jest sosnowy bór bagienny 91D0-2 reprezentujący siedlisko 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum). Ich ogólny stan zachowania określono jako niezadawalający. Istotnym zagrożeniem dla tego przedmiotu ochrony jest przesuszanie złoża torfowego i jego niedostateczne uwodnienie. Przyczyny tego procesu nie zostały rozpoznane. Na ocenę miało również wpływ zubożenie struktury pod względem udziału gatunków charakterystycznych, np. bagna zwyczajnego i torfowców, jak również pogorszenie warunków hydrologicznych siedliska. Wartościowym elementem zbiorowiska jest obecność widłaka jałowcowatego Lycopodium annotinum.

Poza siedliskami przyrodniczymi stanowiącymi przedmioty ochrony na terenie ostoi występują cenne gatunki zwierząt. Są to m.in. związane głównie z siedliskami leśnymi gatunki ptaków: bocian czarny, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, muchołówka mała, muchołówka białoszyja. Tereny użytkowane jako łąki zamieszkuje bocian biały, a w pobliżu cieków i zbiorników wodnych – żuraw i zimorodek. Ostoję zasiedlają również cenne gatunki ssaków – wydra, bóbr oraz nietoperze – nocek duży. Spośród chronionych gatunków płazów i gadów – traszka grzebieniasta, kumak nizinny. Wiele tu także bezkręgowców, w tym cennych gatunków chrząszczy m.in. pachnica dębowa

 

Dla ciekawych:

...jednym z cennych gatunków roślin występujących w siedlisku grądowym jest kruszczyk szerokolistny. W jego nektarze znajdują się związki narkotyczne wywołujące otępienie u zapylających je owadów. Owad spijając nektar na początku staje się otępiały, a wraz ze wzrostem dawki spożytego narkotyku jego ruchy stają się coraz wolniejsze, aż wreszcie ma on kłopoty z lataniem. Tym samym możliwość przemieszczenia owada ograniczona jest do, co najwyżej, sąsiedniego kwiatu storczyka, który przy okazji jest przez niego zapylany.

...rosiczka okrągłolistna, dzisiaj roślina zagrożona w Polsce wyginięciem, była w dawnej medycynie ludowej powszechnie używana jako środek leczniczy – głównie przeciwbólowy i przeciwgorączkowy.